Odnowa życia zakonnego opartego o Regułę św. Benedykta w XI wieku dała podwaliny powstaniu zakonu cystersów, którego ideały życia monastycznego przyniosły dużą popularność trwającą przez wiele stuleci. Specyfika nowo powstałego zakonu objawiała się scentralizowanym systemem władzy, zależnością poszczególnych opactw i corocznymi kapitułami generalnymi odbywającymi się we wrześniu w Citeaux. To właśnie Zakon Cysterski stanowił jedną z pierwszych instytucji łączących zróżnicowaną Europę.

Możliwość wymiany poglądów oraz informacji z całego prawie kontynentu pozwalała poznać uwarunkowania działalności cystersów w różnych krajach, a tym samym doskonalić formy zarządzania. To właśnie dzięki nowatorskim rozwiązaniom organizacyjnym cystersi posiadali już w XIII w. prawie 742 opactwa. Były one rozsiane na terenach Europy objętych wpływami kultury łacińskiej, niezależnie od podziałów politycznych, etnicznych czy narodowych. Niezwykła ich pracowitość, przedsiębiorczość, zdolności organizacyjne; ciągłe udoskonalanie narzędzi pracy przyczyniły się, oprócz utrwalania wiary i rozpowszechniania kultu Maryjnego, do krzewienia rolnictwa, hodowli i rozwoju rzemiosła. Powstałe dzięki zagospodarowaniu nowych terenów nadwyżki produkcyjne spowodowały rozwój handlu, a tym samym gospodarki rynkowej.

Ponadto we wschodniej Europie, oprócz zadań kulturotwórczych, cystersi podejmowali również działalność misyjną i przemysłową.

Pierwotne zasady życia cysterskiego zostały wyłożone w Exordium Parvum i Carta Caritatis, w pismach Bernarda z Clervaux, a następnie konkretyzowane w statutach kapituł generalnych zakonu. - Zasadnicze elementy postawy zakonnej stanowi miłość, pokora oraz wierność ideałom monastycznym. Drogą do naśladowania Chrystusa jest liturgia, która pełni rolę sakramentu umożliwiającego Bogu kształtowanie człowieka na wzór Jego Syna. Zasady te realizowane są m.in. przez praktykowanie ćwiczeń duchowych ułatwiających kontemplację, a także czytanie Pisma Świętego, Ojców Kościoła i pism zakonu. Założenia ascetyczne i estetyczne cystersów preferują surowość i prostotę. Charyzmatem tego zakonu jest służba Bogu i człowiekowi przez modlitwę i pracę, co stanowi bezpośrednie odzwierciedlenie hasła „ora et labora” (módl się i pracuj)- pisze wielki znawca przedmiotu prof.dr hab. A.M.Wyrwa.To właśnie hasło kształtowało układ dnia mnichów, sposób zarządzania klasztorami i funkcjonowania gospodarczego opactw w ten sposób, by każde z nich było niezależne gospodarczo i w pełni zaspakajało potrzeby społeczności klasztornej. Zatem w cysterskich, żyznych dolinach uprawiano ziemię, hodowano zwierzęta i ryby oraz wszystkie te dary przetwarzano. Cystersi zajmowali się też rzemiosłem i handlem. Gromadzili liczne zbiory biblioteczne i rozwijali piśmiennictwo oraz kształcili się na uniwersytetach europejskich.