Fundacje wschodniopomorskie pochodziły z dwóch głównych linii filiacyjnych zakonu: morimondzkiej (Byszewo-Koronowo i Pelplin) oraz Clervaux (Oliwa). Pomorską specyfikę stanowi fakt, iż przypadku omawianych fundacji nie uczestniczyło duchowieństwo (jak miało miejsce w innych dzielnicach Polski).
Życie i losy cysterskich opactw związane były przez prawie siedem wieków z burzliwymi dziejami pomorskiej ziemi aż do XIX stulecia (z wyjątkiem cysterek żarnowieckich, które trwały na modlitwie do niemal schyłku XVI w.) Jednak mimo różnych zawirowań dziejowych, zmian terytorialnego władztwa, kłopotów wewnętrznych czasowo występujących w poszczególnych konwentach, licznych plądrowań i zniszczeń, nie doszło w nich do bardziej znaczących zmian.
Dokumentacją codziennego życie pomorskich cystersów są liczne zabytki piśmiennicze np. XIV w. Kronika oliwska za lata 1170-1350, ukazująca dzieje cystersów na tle historii Pomorza okresu książęcego i krzyżackiego, Catalogus nominum abbatum monasterii B. Mariae de Oliva, Menologum Olivensis i liczne Annales,jak również Liber mortuorum ab initio fundationis Biszoviensis ordinis Cisterciensis tum personarum, professorum, confratorum Regni Poloniae ac Magni Ducatus Lithuaniae, Prussiae suo ordine conscriptus, ubi ad finem professi loci natantur juxta vocationem, obejmujące dzieje klasztoru byszewsko - koronowskiego od 1253 do 1819 r., anonimowa Origo prima monasterii Coronoviensis ex vetussimis chronographis desumpta, stylo litteris gothicis scripta authenticis privilegiis aprobata z XVw.i Liber historicus conscriptus 1689 oraz Liber privilegiorum i Catalogus rerum omnium.
Opactwo pelplińskie także posiadało swoją księgę zmarłych, w której zapisywano wszelkie postacie związane z dziejami klasztoru, a więc zakonników i dobrodziejów za okres od 1258 do 1402 r., przepisaną później przez nieznanego mnicha cysterskiego a następnie uzupełnianą w kolejnych pokoleniach. Z przełomu XVII/XVIII w. pochodziNecrologium Provinciale seu Codex nomina continens Fratrum in Domino defunctorum pro Monasterio Pelplinensi Sacri Ordinis Cisterciensis autorstwa Szymona Bernarda Tadeusza Aechtsa, natomiast z XVI-XVII w. kronika Chronica Monasterii Sacri Ordinis Cisterciensis Pelplini,ukazująca dzieje pelplińskiego konwentu w okresie 1258-1688, autorstwa Georga Kletnera (choć mogli być też inni jej autorzy).
Pomorscy cystersi sukcesywnie powiększali swoje zbiory biblioteczne o szeroko pojętej tematyce teologiczno - świeckiej, z czego szczególnie zasłynęła biblioteka pelplińska.
Mnisi podejmowali studia na uniwersytetach krakowskim, lipskim, heidelberskim, rostockim i erfurckim, a zakonnicy oliwscy studiowali nawet w Paryżu.
Cystersi i cysterki pozostawili na ziemi pomorskiej i kujawskiej wiele wspaniałych zabytków architektury, które to obiekty przyciągały swym urokiem przez wieki, a w równym stopniu i dziś licznych turystów i pielgrzymów.
Kres funkcjonowaniu opactw szarych mnichów na Kaszubach, Kociewiu i Krajnie przyniosły kasaty majątku zakonu.
Jako pierwszy z omawianych, skasowany został w 1819 r. klasztor w Koronowie W kilka lat później, ostatecznie w 1823 r., zlikwidowano opactwo pelplińskie, a następnie w 1831 r. opactwo oliwskie. Obiekty poklasztorne przekazano nowym właścicielom.
Na długi czas cystersi zniknęli z życia religijnego Pomorza i Kujaw. Ponownie przybyli do Oliwy z odległego Szczyrzyca, po II wojnie światowej. Choć osiedli po raz kolejny w Oliwie, jednak w innym niż niegdyś miejscu, a mianowicie przy ul. Polanki, przejmując w posiadanie poewangelicki kościół, któremu nadano wezwanie Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej. Obecny klasztor cystersów jest przeoratem zwykłym szczyrzyckiego opactwa.